به نام خدا
درود بر همه دوستان خوب
مخواهم در مورد زادگاهم شهر نوراباد ممسنی بگویم
بنا به اسناد و کتب تاریخی و کاوشهای باستانشناسی و نظریه‌های مردم شناسی سابقه تاریخی شهرستان ممسنی به سه بخش منفک می‌گردد. الف) دوران قبل از تاریخ وجود جنگلها و مراتع گسترده، منابع غنی آب و خاک، دشتهای حاصلخیز و کم‌شیب، تنوع آب و هوایی و گیاهی و شکار فراوان همه و همه شرایط مساعد و مطلوبی بودند تا تمدنهای اولیه پیش از تاریخ در این اقلیم پهناور شکل گرفته، رشد و نویافته و قرن‌ها دوام بیاوند و آثار آن تا به امروز بر جای ماند. ممسنی در طول دوران بعنوان پل ارتباطی میان حوزه‌های پارس، خوزستان، کهکیلویه، زاگرس، بوشهر، و خلیج فارس قرار گرفته و می‌توان با تحقیقات علمی و باستانشناسی کلیه فرهنگ و تمدنهای پیش از تاریخ استانهای همجوار را نیز در آن جستجو کرد. آثار بجا مانده از دوران پیش از تاریخ در این شهرستان مربوط به هزاره‌ی سوم تا هشتم قبل از میلاد است که در قالب تپه‌های باستانی نمودار است از جمله تل نورآباد ثبت شده در فهرست آثار ملی مربوط به 4500 سال قبل از میلاد، تل بختیاری در فاصله سه کیلومتری نورآباد (هزاره پنجم قبل از میلاد)، تل جوی نورآباد و تپه دیمه میل مربوط به هزاره سوم و چهارم، تپه کوزه‌گران و دهها تپه و نقطه مربوط به آثار و ابنیه‌های قبل از تاریخ مورد توجه و علاقه کاوشگران و باستانشناسان خارجی و داخلی و معرف وجود اقوام و تمدن قبل از تاریخ در این مرز و بوم است. ب)دوران تاریخی
این شهرستان مربوط به اوایل هزاره سوم پیش از میلاد مسیح می‌باشد که از جمله این تمدنها نقش برجسته کورنگون مربوط به دوره عیلام در دو هزارو چهارصد سال پیش از میلاد- گوردخمه سنگی فهلیان مربوط به دوران ماد در هفتصد سال پیش از میلاد - گوردخمه داو دختر(مادر - دختر) روستای مراسخوان مربوط به ششصد و پنجاه سال پیش از میلاد- کاخهای هخامنشی (شهر لیدوما) روستای سروان - تل کاخداداد گچگران مربوط به پانصدسال پیش از میلاد- آتشگاه میل اژدها مربوط به دوران اشکانیان در یکصد و بیست سال پیش از میلاد- نقش برجسته سرآب بهرام- شهرتوج- شهر نوبندگان- شهرخوبذان (فهلیان) و سد منصورآباد مربوط به دوران ساسانی می‌باشد. پ) دوران اسلامی آثار و ابنیه تاریخی اسلامی در اقصی نقاط ممسنی موجودند از جمله آنها می‌توان شهر خفرک و تشگه در شوسنی و مصیری و شهر چهاربازار تل اسپید را نام برد. بنا به گفتار و نوشتار مورخان قرون آغازین اسلامی و غیره سرزمین ممسنی خواستگاه حکومتهای ایلامی - انزانی-مادی- هخامنشی- اشکانی- و سلسله‌های اسلامی بوده و یکی از مراکز مهم فرمانروایان محلی ساتراپی پهناور به شمار می‌رفته است. نام قدیمی این شهرستان در بدو تشکیل انزان یا انشان و انبوران و نوبندگان سپس شولستان و در اواخر سلسله صفوی به ممسنی تغییر نام یافت. زبان: گویش مردم ممسنی لری می‌باشد که قرابت آن به دوران ساسانی برمی‌گردد. و اهالی بخشهای مرکزی-دشمن زیاری و رستم و قسمتی از بخش ماهور میلاتی به این زبان تکلم می‌کنند. زبان ترکی:
بخشی از ایلات و عشایر بخش ماهور میلاتی با آن تکلم می‌کنند که تیره‌هایی از ایل بزرگ قشقایی در قالب دو طایفه کشکولی و دره شوری می‌باشند. زبان عربی: ساکنین دو روستای عرب خنیمه و خاکک در دهستان رستم 2 به زبان عربی تکلم می‌کنند و همچنین به لهجه لری هم تسلط کامل دارند. فرهنگ: ممسنی متشکل از چهار طایفه دشمن‌زیاری، رستم، جاوید، بکش با فرهنگ طایفه‌ای و عشیره‌ای است. روحیه غالب در این شهرستان عبارتند از سلحشوری، مهمان‌نوازی، شجاعت و دلیری توام با صفا و صمیمیت روستایی با عرف و عادتهای جمعی و سنتی و دارای چهار مرکز آموزش عالی (دانشگاه علوم پزشکی - دانشگاه پیام نور- دانشگاه آزاد و آموزشکده فنی) و یک کتابخانه عمومی و دارای انجمن‌های فرهنگی و هنری من جمله انجمن شعر و ادب، نقاشی، خوشنویسی، نمایش و موسیقی می‌باشد. آداب و رسوم: مردم شهرستان ممسنی همچون سایر مناطق از دیرباز سنن فرهنگی خویش را از گذشتگان به ارث برده و این سنن و آداب و رسوم از بدو تاکنون در شهرستان ممسنی رایج و مردمان این شهرستان به آن پای بند و در اجرای آن راغب و خصایصی از جمله مهمان‌نوازی- شجاعت- صله‌ارحام- از خودگذشتگی- صداقت در گفتار و کردار- دین‌باوری-تعصبات ناموسی-تعصبات مذهبی- تعصبات قومی و طایفه‌ای و رسومات و جشن های باستانی و غیره از مختصات بارز فرهنگ این شهرستان می‌باشد. قومیت: ممسنی از چهار طایفه بزرگ لر شامل بکش- جاوید- دشمن‌زیاری و رستم که حدود 80% ساکن و 20% کوچ رو می‌باشد. دو طایفه بزرگ کشکولی و دره شولی از ایل قشقایی که 80% کوچ رو و بقیه در بخش ماهور میلاتی سکونت قشلاقی دارند. آثار تاریخی شهرستان ممسنی:
شهر لیدما که اخیرا با همکاری یک گروه استرالیایی و ایرانی از زیر خاک بیرون امده است آتشکده دیمه میل یا میل اژدها
نقش بهرام
دخمه ماد دختر همانند دخمه های نقش رستم در دل کوه
تل نور آباد
زندان رستم
نقش کورنگون
حدود جغرافیایی:
این شهرستان از شمال به شهرستان سپیدان و استان کهکیلویه و بویراحمد و از غرب به استانهای کهکیلویه و بویراحمد و بوشهر و از جنوب به شهرستان کازرون و استان بوشهر و از شرق به شهرستانهای شیراز و سپیدان محدود است. شهرستان ممسنی دارای دو شهر به نام نورآباد و مصیری است وسعت شهرستان 8000 کیلومتر مربع و (5/5 درصد) کل مساحت استان را به خود اختصاص داده است. بخش های مختلف :بخش دشمن زیاری شامل : دهستانهای دشمن‌زیاری و مشایخ بخش رستم شامل: دهستانهای رستم1، رستم2، رستم3 و پشتکوه رستم. بخش ماهورمیلاتی شامل: دهستانهای ماهور و میشان بخش مرکزی شامل: دهستانهای بکش1، بکش2، جاوید ماهوری، جوزاروفهلیان.
شهرستان ممسنی دارای قریب به 600 روستا می‌باشد. شهرستان ممسنی از نظر اقلیمی دارای 3 اقلیم است. 1-اقلیم گرم و خشک: این اقلیم محدوده‌ای از شهرستان را که در مجاورت با شهرستان گچساران، گناوه و نواحی ساحلی را زیر پوشش دارد. 2-اقلیم معتدل و مرطوب: این اقلیم محدوده‌ای از شهرستان را که در مجاورت شهرستان کازرون و استان کهکیلویه و بویراحمد واقع شده و دشتهای حاصلخیز مصیری، نورآباد، فهلیان، دهنو از جمله این مناطق است. 3-اقلیم سردسیری بخش دشمن‌زیاری همجوار با شهرستان سپیدان حداکثر دما در مردادماه 5/41 درجه سانتی‌گراد و حداقل دما در دیماه 5/4 درجه سانتی‌گراد بوده و میانگین بارندگی شهرستان 550 میلیمتر ارسال می‌باشد. شهرستان ممسنی کوهستانی بوده است که جهت آنها همان جهت عمومی کوه‌های زاگرس است که از شرق به سوی غرب کشیده شده است و هر چه به طرف غرب و جنوب غربی ادامه دهیم از ارتفاعات کاسته و بر وسعت دره‌ها و اراضی کوه‌پایه‌ای افزوده می‌شود. مهمترین ارتفاعات شهرستان عبارتند از: کوه دژاسپید-کوه رنج، کوه زرآور، کوه تاسک، می‌باشد. رودخانه و دریاچه‌ها: مهمترین رودخانه‌های شهرستان عبارتند از رودخانه فهلیان، رودخانه کتی، رودخانه تنگ شیو، رودخانه سرآب سیاه، و همچنین از تالابهای برم‌شور در غرب بابامنیر و هفت برم در بخش دشمن‌زیاری می‌توان نام برد.
